เรื่องของหม้อ ใครคิดว่าไม่สำคัญ

หลังจากการเดินทางที่ยาวนาน วันอันเหน็ดเหนื่อยในป่าดง ไม่มีอะไรจะสุขไปกว่าการแช่น้ำในห้วย, ล้อมวงกินอาหารอร่อยๆกับเพื่อนฝูง แล้วเอนหลังลงนอนบนที่นอนอุ่นๆ นุ่มๆ

หม้อทำอาหารเป็นปัจจัยหลักอย่างหนึ่งของการออกไปใช้ชีวิตกลางแจ้งครับ หม้อสำหรับเดินป่าแค้มปิ้งมีให้เลือกมากมายครับ ทุกแบบล้วนทำอาหารให้เรากินได้ ไม่มีหม้ออะไรดีอะไรไม่ดี แต่หม้อแต่ละชนิดมีจุดเด่นต่างๆกันและเหมาะกับการใช้งานที่แตกต่างกันครับ

คุณสมบัติของหม้อไม่ว่าจะเป็นวัสดุ, สารเคลือบ, รูปทรง และความหนา ล้วนแล้วแต่ส่งผลต่อการใช้งานของหม้อครับ ลองมาดูกันทีละข้อเลยครับ

เริ่มจากวัสดุที่ใช้ทำหม้อกันก่อน

วัสดุที่ใช้ทำหม้อเดินป่า แค้มปิ้ง นี่มีมากมายหลายชนิดครับ เช่น

• อะลูมินั่ม
• อะโนไดซ์อะลูมินั่ม
• ไททาเนียม
• สเตนเลส
• เหล็กหล่อ (Cast Iron)

ลองมาดูกันทีละตัวนะครับ

อะลูมินั่ม, อะลูมิเนียม หรืออะไรก็แล้วแต่จะเรียกกัน เป็นวัสดุที่เหมาะมากที่จะเอามาใช้ทำเครื่องครัวสำหรับการเดินป่าแค้มปิ้งครับ เพราะมันมีน้ำหนักเบา, ราคาถูก และนำความร้อนได้มีประสิทธิภาพมาก เรียกได้ว่าส่งผ่านความร้อนได้ดีที่สุดในกลุ่มนี้เลยครับ

ข้อเสียของอะลูมินั่มมก็มีเพียงที่ว่าพื้นผิวค่อนข้างนิ่มเป็นรอยหรือบุบง่าย และถ้าหากโดนอาหารที่เป็นกรดจะถูกกัดได้ง่าย

ป.ล. เคยมีข้อสงสัยกันว่าหม้อ อะลูมินั่มใช้ทำอาหารได้ปลอดภัยหรือเปล่ามีผลต่อสุขถาพอย่างไรมั๊ย จากการศึกษา(ของต่างประเทศนะครับ ไม่ใช่ผมศึกษาเอง) ไม่พบว่ามีผลเสียต่อสุขภาพอย่างไรนะครับ

จากจุดอ่อนของอะลูมินั่ม ก็เลยมีการเอาอะลูมินั่มมาทำผิวให้แข็งทนทานขึ้นด้วยวิธี อะโนไดซ์ (Anodized) ซึ่งก็คือการสร้างชั้นของ Oxide ที่มีความแข็งขึ้นที่ผิวของอะลูมินั่ม ซึ่งก็จะยังคงคุณสมบัติที่ดีเรื่องการนำความร้อนได้ดีอยู่เหมือนเดิม

อะโนไดซ์อะลูมินั่มเป็นวัสดุที่นิยมใช้กันมากที่สุดในการทำเครื่องครัวเดินป่าแค้มปิ้งครับ

ไททาเนียม เป็นวัสดุที่มีน้ำหนักเบาและแข็งแรงกว่าอะลูมินั่มมาก ไททาเนียมนำความร้อนได้ไม่ดีเท่าอะลูมินั่ม แต่เนื้อจากความแข็งแรงของวัสดุ หม้อไททาเนียมจึงสามารถทำให้บางมากๆได้   แข็งแรงทำให้ทำบางได้ แต่ส่งความร้อนได้ดีไม่เท่าอะลูมินั่มในความหน้าที่เท่ากัน

หม้อ Titanium นั้นเป็นหม้อที่น้ำหนักเบาที่สุดและแข็งแรงมาก จึงเป็นที่ไฝ่ฝันหาของนักเดินทางสายป่าแม้ว่ามันจะมีราคาแพงหว่าหม้ออื่นๆมาก อ่านถึงตรงนี้อย่าเพิ่งรีบวิ่งไปซื้อหม้อไททาเนียมนะครับ ถึงแม้จะมีสมยานามว่า “หม้อเทพ” หม้อไทาเนียมไม่ได้เหมาะกับงานทุกอย่างครับ เพราะความที่มันบางและนำความร้อนได้ดีทำให้การส่งความร้อนไปยังอาหารเป็นจุดไม่กระจายตัว เหมาะจะใช้ต้มน้ำเป็นหลักครับ ทำอาหารที่ต้องการจายความร้อนให้ทั่วๆ อย่างหุงข้าวนี่ไม่ได้เลยครับไหม้หมดทุกครั้ง

สเตนเลสเป็นวัสดุที่ทนทานที่สุดอย่างหนึ่งที่จะหามาทำภาชนะได้ มันทนทานต่อการใช้งานหนัก ตั้งกับกองไฟก็ไม่พัง ไม่ทำปฏิกริยาต่ออาหารที่มีฤิทธิ์เป็นกรดหรือด่าง เนื่องจากเนื้อสเตนเลสนั้นไม่ค่อยมีรูพรุ่นทำให้ทำความสะอาดแล้วมีคราบอาหารหรือเชื้อโรคตกค้างน้อยมาก ผิวก็แวววาวงดงามตาไม่ว่าจะใช้งานหนักแค่ไหนก็ยังดูสวยเหมือนเดิม

ข้อเสียนะหรือครับ น้ำหนักครับ สเตนเลสหนักกว่าอะลูมิเนียมมากครับ นอกจากนี้สเตนเลสยังนำความร้อนได้ไม่ดีเท่าอะลูมิเนียมทำให้ต้องใช้เวลาและพลังงานมากกว่าในการทำอาหารครับ

ทั้งด้วยเหตุผลความขี้เกียจและเหตุผลทางสุขภาพทำให้ภาชนะที่มีการเคลือบผิวกันติดเป็นที่นิยมมากทั้งในครัวที่บ้านและครัวกลางแจ้ง

การเคลือบผิวภาชนะนี้ทำให้เราไม่ต้องใช้น้ำมันมากนักในการทำอาหาร การทำความสะอาดหลังจากใช้ก็ง่ายมาก การเคลือบผิวภาชนะนี่มีหลายวัสดุและวิธีครับ ลองมาดูกันทีละอันนะครับ

เทฟล่อนเป็นการเคลือบผิวที่เป็นที่รู้จักแพร่หลายมากที่สุดครับ (แม้แต่กระทะดังที่คล้ายๆว่ามาจากเกาหลี ก็ยังใช้) เรามีภาชนะที่เคลือบเทฟล่อนกันแทบจะทุกครัวเรือน ด้วยความแพร่หลายทำให้ภาชนะเทฟล่อนมีราคาถูกลงจนหาซื้อมาใช้ได้อย่างง่ายดายภาพหม้อ Fire-Maple เคลือบเทฟล่อนภาชนะที่เคลือบด้วยเทฟล่อนมีข้อจำกัด ที่ไม่ควรจะใช้ที่อุณภูมิสูงเกินไปครับ 500องศา คืออุณภูมิสูงสุด (ตั้งกับกองไฟนี่ห้ามเด็ดขาดเลย) เพราะมีผลทำให้มีสาร ระเหยออกมามีผลเสียทั้งต่อสุขภาพเราและสิ่งแวดล้อม (สัตว์ปีกจะไว้ต่อสารนี้มากกว่าคนและจะตายง่ายมากครับ)สิ่งที่แลกมาอีกอย่างก็คือภาชนะเคลือบนี้จะมีการนำความร้อนต่ำกว่าทำให้ร้อนช้าและใช้พลังงานมากกว่าภาชนะที่ไม่เคลือบครับ ภาชนะเทฟล่อนนี่ก็เหมือนของอื่นๆละครับ มีทั้งของธรรมดา, ของดี และของไม่ดี ดูเหมือนๆ กันแต่จริงๆแล้วไม่เหมือนกัน ของที่ผมเคยใช้มาก็ต่างกันมากครับ

Radiance Teflon นี่เป็น Teflon ชนิดพิเศษที่ Dupont และ GSI พัฒนาขึ้นมาสำหรับการใช้งานแค้มปิ้งโดยเฉพาะครับ มีคุณสมบัติที่ร้อนเร็วกว่าเทฟล่อน ทนความร้อนได้ดีกว่า และทนต่อการขัดถูมากกว่า

เครื่องครัวที่ใช้ทนมากๆอีกชุดหนึ่งคือชุด LiTech จาก Primus ครับ ทาง Primus ไม่ได้โฆษณาอะไรมากเพียงแต่บอกว่าเคลือบหลายชั้น แต่ผมใช้มาจะสิบปีแล้ว (ใช้แบบผมด้วยนะ) ยังไม่ลอกไม่พัง อันนี้ทนจริงไม่ต้องทุ่มโฆษณาครับ

คำแนะนำสำหรับการใช้เครื่องครัวที่เคลือบเทฟล่อนให้ปลอดภัยคือ
1) อย่าใช้ไฟแรง
2) อย่าตั้งกระทะหรือหม้อเปล่าๆบนไฟโดยไม่มีอาหารหรือน้ำมันที่จะรับความร้อนต่อไปจากมัน
3) เลือกใช้ภาชนะเคลือบเทฟล่อนยี่ห้อดีๆ ไว้ก่อนครับ

การเคลือบเซรามิกเป็นสิ่งใหม่ในวงการ non-stick ครับ ว่ากันว่าเป็นการเคลือบที่ปลอดภัยต่อสุขภาพและสิ่งแวดล้อมที่สุดที่จะหาซื้อได้ในท้องตลาดเพราะเป็นสารเคลือบกันติดที่ไม่มีสารพิษแม้จะใช้กับอุณหภูมิสูง

การเคลือบ Enamel เป็นการเคลือบที่เก่าแก่ที่สุดในสามประเภทที่เราเอามาคุยกันครับ การเคลือบ Enamel ทำได้โดยการใส่อนุภาคของแก้วลงไปบนผิวของภาชนะโลหะ ทำให้ได้ผิวที่เรียบลื้น, ไม่ติดและไม่ไม่ทำปฏิกริยากับอาหาร

ภาชนะที่เคลือบ Enamel ปลอดภัยต่อสุขภาพ, สวยงาม และทนต่อความร้อนสูงได้ดี ยิ่งถ้าเป็นภาชนะที่ทำจากเหล็กหล่อเคลือบ Enamel นี่ยิ่งใช้งานได้ทนทานมากจะตั้งในกองไฟหรือใช้ความร้อนสูงนานๆก็ไม่มีปัญหา นื่องจากเนื้อ Enamel นั้นเรียบสนิทไม่ค่อยมีรูพรุ่นทำให้ทำความสะอาดแล้วมีคราบอาหารหรือเชื้อโรคตกค้างน้อยมาก

ข้อด้อยของ Enamel ก็คืออาจจะกระเทาะได้ครับ เพราะ Enamel คือการเคลือบด้วยแก้วจึงไม่ทนต่อการกระแทก

ถ้าได้รับการดูแลดีๆ ภาชนะเคลือบ enamel นี่จะทนชั่วลูกชั่วหลานแบบที่เราเคยเห็นคนรุ่นพ่อรุ่นแม่เราใช้มาแล้วครับ

รูปทรงของหม้อมีผลต่อการใช้งานทำอาหารที่แตกต่างกันครับ

หม้อทรงแคบสูงนั้นมีข้อดีที่รับพลังงานจากเตาขนาดเล็กได้ดีเต็มเม็ดเต็มหน่วย ถ้ายิ่งมีครีบรับความร้อนรอบด้านล่างก็จะได้ประสิทธิภาพจากพลังงานสูง ตั้งบนเตาหัวถังได้ดีไม่ล้ม แต่ข้อเสียคือการกระจายความร้อนไม่ทั่วถึงอาหารด้านบนครับ เรื่องที่เห็นง่ายๆก็คือถ้าใส่เต็มหม้อจะหุงข้าวยากมากครับเพราะข้างล่างจะไหม้ก่อนที่ข้างบนจะสุก

ถ้าคุณเดินทางน้อยคน ต้องการหม้อขนาดเล็กที่ตั้งกับเตาหัวถังขนาดเล็กได้ดี ลองดู 2-3 ชุดนี้นะครับ

หม้อทรงนี้เหมาะสำหรับการต้มน้ำ, ทำหรืออุ่นอาหารที่เป็นของเหลว ครับ

หม้อทรงกว้างเตี้ย มีข้อดีที่ความร้อนจะกระจายไปถึงอาหารข้างบนได้ทั่วถึง เหมาะกับการทำอาหารแบบไทยๆมากกว่าหม้อทรงสูง แต่ไม่เหมาะที่จะใช้กับเตาขนาดเล็กเพราะความร้อนจะกระจายไปไม่ทั่วและถ้าใช้กับเตาหัวถังก็อาจจะล้มได้ง่ายมาก

ถ้าคุณชอบทำกับข้าวหลากหลายควรจะหาหม้อทรงนี้จะเหมาะกว่า แล้วก็หาเตาที่เข้ากันได้ดีครับ